Bloot

Tussen het gewone volk duiken in Nijmegen
in 2009 ineens twee hoeren op.

De eerste keer dat ik bij een historisch evenement werd geconfronteerd met middeleeuws bloot was in 1997 tijdens een festival rond de Walburgkerk in Zutphen. Een lokale club had in een steegje achter de kerk een ‘bordeel’ gebouwd van wat planken en doeken en daarin en erbij verbleven een aantal dames die ‘hoeren’ moesten voorstellen. Ze hadden decolletées en één van hen had haar schouder ontbloot.  Hoe ze gedacht hadden hun act in te vullen was niet geheel duidelijk. Af en toe verdween er een passant aan de hand van één van die dames achter de lappen en dan klonk er wat gegiechel, waarna de ‘klant’ er na een minuut of zo met rooie kop weer uitkwam. Intussen gedroegen de anderen zich zoals ze dachten dat antieke hoeren dat deden. En dat op de ‘Hollandse acteurs’ manier dus lacherig en houterig en niet wetend waar je je handen moet laten.

                Ik vroeg me  toen al af waar dit alles op gebaseerd was. Waarschijnlijk op wat men in films gezien had, want uit de bronnen kom je niet veel tegen over prostitutie. Alleen in de keuren van de diverse steden staan wel regels waaraan de hoeren moesten voldoen: alleen hun beroep uitoefenen in bepaalde buurten of huizen, dus niet erbuiten komen anders kregen ze een boete. Ook mochten ze niet later dan bijvoorbeeld tot de laatste klok hun beroep uitoefenen en mochten ze na die tijd ook geen kaars meer voor hun raam zetten. Ook kwade herbergen oftewel bordelen waren aan strenge regels met hoge boetes gebonden. Er staat nog een aardig stukje over in Het werk van de vos (Zutphen (!) 1985) van Dick Berents.

                Toen we met de LHO begonnen hadden we wel eens gelezen dat hoeren goed herkenbaar over straat moesten gaan, door bijvoorbeeld iets geels te dragen. Geel was namelijk een ‘duivelse’ kleur. Ik vroeg me toen al af hoe dat zat als je de livrei van de Hollandse graaf droeg die als wapen een rode leeuw op geel had. Bij nadere beschouwing ging het over die kledingkeuren meestal over de echt grote buitenlandse steden, als Londen, Keulen en Milaan en vooral de metropolen langs de Middellandse Zee, waar 30.000 tot 100.000 mensen woonden. In het volkrijke Parijs droegen hoeren trouwens geen tekens etc. maar ze mochten geen kleding met bont of fluweel dragen, anders volgde inbeslagname en een boete. Instructief is hierbij het boek van Esther Cohen, Peacable domain, certain justice (Hiversum 1996). Een flinke plaats als Dordrecht telde in de veertiende eeuw zo’n 10.000 mensen en ik maak me sterk dat iedereen wist wie de hoeren waren. En iedereen wist  waar die woonden of werkten: buiten de Minderboederspoort. En de meeste andere steden bij ons waren veel kleiner.

                De gemiddelde middeleeuwer had niet veel moeite met zaken als seks en naaktheid, maar hij of zij waakte ervoor om in het openbaar te veel bloot te tonen. Dat was voor binnen, in de eigen kamer. Vrouwenbenen en –halzen bleven de hele middeleeuwen door bedekt, behalve in de mode-uitingen van de midden veertiende en weer in de laat vijftiende eeuw toen decolleteés in waren. Maar alleen voor de elite en dan voornamelijk bij jonge, huwbare vrouwen. Een gewone, nette burgervrouw deed dat niet. Je kon zelfs beboet worden als je er te schandelijk bijliep. Dus waarom zou een hoer dat doen als iedereen toch al wist wie ze was? En ze riskeerde ook liever geen boete, want die konden hoog uitvallen. Het is dus bijzonder onwaarschijnlijk dat hoeren er bloot bijliepen. Of bijvoorbeeld met onbedekt haar. Ik ken geen afbeeldingen van hoeren die buitenshuis zonder hoofdkleden of met ontblote ledematen rondliepen.

                Prostitutie was ook nergens verboden; het was een noodzakelijk kwaad. Als ze maar in de hen aangewezen paar straten of stegen bleven en niet na de avondklok werkten. In sommige steden mochten ze dan ook nog niet op straat klanten aanspreken, maar wel in kroegen en badhuizen komen. Als ze in overtreding gesnapt werden kostte het hen een boete of het bovenste kleed (en dan had je nog je onderkleed aan) en dat gold ook voor hun klant als die getrouwd of geestelijke was. Meer niet.

                En dan kom je in 2009 ook bij het Gebroeders van Limburg Festival  ineens een paar dames met decolletée en ontblote schouders en niks op hun hoofd tegen, die brutaal weg in de optocht meelopen. En ook nog eens in iets dat als zestiende-eeuwse rocken herkenbaar was (de broers overleden in 1416), maar daar gaat hier even niet over.  Protest hielp niet en ze kwamen terug. Wie weet lopen ze er nog, maar ik ben sinds 2011 niet meer wezen kijken want ik kan er niet meer tegen (en wel hierom).