Heraldiek

Al sinds de eerste helft van de 12^e eeuw bestaat er een onderscheidingssysteem waaraan je in maliën of plaatharnas gehulde ruiters kunt herkennen aan wat ze ‘in hun schild voerden’. Al veel eerder, dikwijls al ver voor het begin van onze westerse jaartelling, werden schilden gebruikt om herkenningstekens op te ‘schilderen’, maar dat waren voornamelijk groeps- of legereenheidssymbolen. De riddermatige vazal met zijn eigen legertje  wilde zich onderscheiden van zijn collega’s die zich bij het leger van een hoge edelman of vorst voegden. Misschien om beter herkenbaar te zijn als hij heldendaden verrichtte of om door de vijand niet afgeslacht te worden omdat hij losgeld op zou kunnen brengen. En dat wapen werd al snel erfelijk; het werd een familiewapen. 

Illustratie uit de Eneïde van Hendrik van
Veldeke uit ca 1180, vroege heraldiek

Die vroege heraldiek werd vooral verbreid door het toernooigebeuren in de latere 12^e eeuw. Dat waren nog onoverzichtelijke massagevechten, waarin groep tegen groep vocht en het pijnlijk kon zijn als je een vriend verwondde (of doodde, want dat kwam toen ook nog regelmatig voor). Trouwens: ook de eerste kruistochten waren een belangrijke stimulans voor de internationale verbreiding van het idee, met name de tweede (1147-49) en de derde (1189-92).

                Aan de toernooien waren ook de herauten verbonden, een soort zwervende toernooiaanhangers die al doende de mannen achter die tekens op de schilden leerden herkennen en die aan het publiek uitlegden wie wie was. Zij waren het die in de vroege 13 eeuw begonnen een systeem van kleuren en vormen uit te denken en toe te passen. Dat was dus de heraldiek. Ze begonnen ook lijsten van toernooideelnemers bij te houden.  Daarin tekenden ze schilden en hun inhoud in kleur. Eerst als geheugensteuntje, later als inventarisatie van wapens binnen een bepaald gebied. Dat waren de armorials of wapenboeken, waaraan we nu nog een heleboel kennis over de middeleeuwse heraldiek danken.

                Niet alleen ridders en de hen navolgende adel pasten wapens toe, maar ook de in de 13^e eeuw opkomende stedelingen en zelfs boeren in  regionale verbanden. Op den duur, en dat is al aan het eind van de 13^e eeuw, gebruiken ook vrouwen en geestelijken wapens en tooien steden zich met een stedewapen.

                De wetenschap die de geschiedenis van de wapens bestudeert heet heraldiek.  Er zijn niet veel mensen die hem beoefenen, ook internationaal niet. Er zijn nog minder mensen die de wetenschap combineren met de kunst van het tekenen van wapens. Ik ben er daar één van, al meer dan 40 jaar. Dat houdt in dat ik een heleboel ervaring en kennis heb van dit metier. En de meeste andere mensen die ik tegenkom dus niet. Toch denken veel mensen dat ze er genoeg verstand van hebben om zelf aan de slag te gaan met het tekenen van wapens of het ontwerpen ervan. Ik krijg dus dikwijls mensen bij mijn heraldisch atelier die zelf een leuk ontwerpje hebben gemaakt, dat ik vervolgens af moet keuren omdat het volkomen onheraldisch is. Dat vinden veel mensen niet leuk. Ik vergelijk het dan dikwijls met een ander beroep waarvoor je lang moet studeren als dokter of dominee. Het komt volgens mij niet veel voor dat een leek zich als huisarts vestigt of op de kansel klimt (tenzij hij natuurlijk in tongen kan spreken). Nou, waarom denk je dan dat je wel een wapen kan verzinnen of vormgeven?

Voorbeeld van de veranderende vormgeving
van wapens aan de hand van het wapen van Holland

                Dit fenomeen kom ik al sinds ik met levende geschiedenis en re-enactment beoefen tegen. Met name dus in het middeleeuwse wereldje, want dat was de tijd (in ieder geval sinds ca 1140) dat de heraldiek bloeide. Daarna ging hij nog wel door, tot nu toe zelfs, maar er zijn perioden geweest waarin de kunst en kennis op een bijzonder laag pitje stonden. Met name in de 18^e en 19e eeuw.

                Toen ik nog een blauwe maandag voor het LPLG nieuw aansluitende groepen moest beoordelen op authenticiteit kwam er op het gebied van de heraldiek niemand door. Ik kreeg daardoor echter zoveel drek over me uitgestort dat ik er na een paar jaar mee ben gestopt. Veel later, toen ik zelf geen actief re-enacter meer was, probeerde ik nog wel eens groepen te bewegen hun heraldiek te verbeteren. Ook dat werd me niet in dank afgenomen. Waar ik me wel niet mee bemoeide? En als ik dan uitlegde dat ik, gratis, een nieuw tekeningetje met een wel kloppend wapen zou kunnen maken, dan waren helemaal de rapen gaar en werd ik uitgemaakt voor alles wat lelijk was. Ik heb de mails nog ergens in een archief. Zeer vreemd.

                Er lopen dus in Nederland, maar ook in het buitenland, groepen rond met foute heraldiek. Niet kloppende wapens volgens de heraldische regels, verkeerde kleuren, niet passend in de tijd of streek, te vol en in de verkeerde stijl op niet in de periode passende schilden of banieren geschilderd. En als je dan op een evenemente doorvraagt naar de betekenis of herkomst van zo’n wapen, krijg je de bekende fabels te horen die men van verdachte sites op het internet heeft geplukt. Op mijn vorige website had ik nog een pagina speciaal voor die groepen waarop ik aanbood tegen geringe kosten een geheel in hun periode passende heraldisch verantwoorde wapen- en vlaggenset te maken. Nooit heeft iemand gereageerd.

                Bord voor de kop? Oogkleppen op? Kop in het zand? Pure eigenwijsheid: wij kunnen dat zelf wel, daar hebben we jou niet voor nodig. We kijken wel in een boekie of op het internet. Nou ja.

                Deze blog werd ‘getriggerd’ door een nieuwe ster aan het firmament. Die heeft het hieronder staande wapen als blikvanger. Ik zag ze in 2011 voor het eerst, buiten mededinging,  voorbij komen op het Gebroeders Van Limburg Festival en dacht toen al: daar heb je weer zo’n clubje. Het is echter nog erger, want het toen nog eenvoudige vier kwartierenschild is belangrijk uitgebreid. Zoals u hiernaast dus kunt zien.

                Toch schrijven ze in hun doelstellingen:

-          “Het bevorderen van kennis over de middeleeuwen en in het bijzonder de periode 1300-1400

-          Het verrichten van alle verdere handelingen, die met het vorenstaande in de ruimste zin verband houden of daartoe bevorderlijk kunnen zijn. “

Dat heraldiek een wezenlijke onderdeel van de middeleeuwse  samenleving is, en zeker die tussen 1300 en 1400, mag duidelijk zijn. Dat ze door dit wapen daar niet bepaald een goed voorbeeld van geven is ook, zeker voor mij, meer dan duidelijk. Dit heeft dus echt niets met heraldiek te maken en zeker niet met middeleeuwse. Dus hoe hard is de kennis die ze willen bevorderen? Men mag ook hopen dat de ‘handelingen’ die ze hopen te verrichten de toeschouwers of bezoekers een kloppend beeld  zullen geven van die periode, maar ik houd mijn hart vast. De foto’s die ze inmiddels al op internet hebben staan duiden ook niet op veel kennis van de periode. Nou kun je van een beginnende groep dikwijls niet te veel verwachten. Ik hoef alleen maar terug te denken aan de eerder gememoreerde pindabakjes en katoenen outfits van de LHO. En ik kies deze groep ook niet uit om ze eens lekker te katten, want als ik ik daaraan zou beginnen kan ik wel bezig blijven. Er zijn nog genoeg al jaren bestaande clubs die met anachronistische heraldiek  rondlopen. Het is een signaal, meer niet. Opgewekt door een op Facebook voorbij komend wapentje dat me even op deed veren  tijdens mijn werk.

                Doe hiermee wat je wilt, maar als je wilt kun je er je voordeel mee te doen.