Herbeleven

Gil, Peter, Arjan en Roel van de Wapentuers
pieken hanterend in Archeon, 2001

Dit blog werd getriggerd door het plaatsen van een krantenstukje uit 2001 op Facebook over een optreden van Die Landen van Herwaerts Over in Archeon. Op de erbij staande foto zijn een paar leden te zien die een piek-excercitie doen voor het pottenkopershuis. Zij behoorden tot de door mij opgerichte groep Die Wapentuers van Dordrecht die een stel leden van de Dordtse stadsmilitie van rond 1300 voorstelt. Het was één van de eerste re-enactment (RE) groepen binnen de LHO. De vereniging is officieel namelijk geen RE club, maar een levende geschiedenis (LG) genootschap, met als uitgangspunt de hele middeleeuwen.

Voor degenen die denken dat dat één pot nat is, leg ik het nog een keer uit. RE, oftewel her- of wederopvoering (dat laatste is Vlaams) is het fenomeen dat gebeurtenissen uit het verleden worden opgevoerd voor publiek in zo authentiek mogelijke uitrusting. Noodzakelijkerwijs zijn dat dikwijls militair getinte shows, want zo is het fenomeen ook begonnen. In de US met het laten zien van reconstructies van veldslagen uit de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865) en in de UK idem van de Engelse Burgeroorlog (1642-1651 met onderbrekingen). Later werden die evenementen uitgebreid met respectievelijk de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog (1775-1783) en de Rozenoorlogen (1455-1485) in Engeland. Allemaal nogal traumatische gebeurtenissen in hun respectievelijke geschiedenissen en steeds veel publiek trekkend. Theoretisch is het ook mogelijk, en het wordt ook wel gedaan, om ook niet militaire RE te doen, maar het gebeurt veel en veel minder.

LG daarentegen heeft een ander uitgangspunt. Natuurlijk heeft RE een educatieve waarde en geeft het dikwijls een goed beeld van hoe het geweest is (of kan zijn). Maar het is toch vooral spektakel. LG heeft echter een voornamelijk educatief doel: het laten zien hoe het leven in een bepaalde historische periode was. Dat werkt uiteraard het beste in een historische omgeving, maar het hoeft niet. Je kunt ook LG mensen tegenkomen op school of in musea, maar ook op braderieën en historische jubilea. Ofschoon er soms wel degelijke een opvoeringselement aanwezig is, als de spelers als een historisch personage acteren, is dat niet het uitgangspunt. Voor optimale communicatie met het nieuwsgierige publiek is het namelijk nodig dat je benaderbaar bent en duidelijk, in gewoon Nederlands, kunt vertellen wie je voorstel en wat je aan het doen bent. En hoe het in het verleden in het algemeen toeging in de gegeven setting.

Niet dat dat in RE niet gebeurt. Het komt best voor dat in het bijzonder authentieke militaire kamp dat de aan een historische evenement deelnemende legergroepen inrichten uitgebreid voorlichting wordt gegeven over uitrusting, kampleven en de tijd. Maar het komt net zo vaak voor dat het kamp met een touw van het publiek gescheiden is en de RE-ers met hun rug naar de bezoekers toe met elkaar zitten te praten. Ik vind dat altijd jammer, maar omdat het dikwijls voor die mensen niet het oorspronkelijke uitgangspunt was, is het ook wel begrijpelijk. Ze doen hun show en daarna zijn ze weer gewoon Tom, Dick en Harry en zetten hun bril op en drinken een pilsje uit blik. Echte LG spelers doen dat dus niet: die hebben lenzen in (of zien gewoon weinig) en hun pils is overgegoten in een tinnen of steengoed kan. Het is maar een voorbeeld, maar zo zijn er veel meer.

“Middeleeuwse herbelevinggroep verregent in Archeon” stond er in de krant in 2001. Dat is dus eigenlijk verkeerd, want de groep beleefde het verleden helemaal niet nog een keer. Dan zou je het eerst zelf echt meegemaakt moeten hebben, maar ik weet zeker dat de leden op de foto in 1300 nog niet leefden. Ook het publiek is niet zo oud. Het duidde er alleen op dat de journalist waarschijnlijk de klok heeft horen luiden maar zo gauw de klepel niet kon vinden. Wat ik me echter wel in kan denken is dat mensen, en dat kunnen zowel de spelers als de kijkers zijn, zich op bepaalde momenten levendig kunnen voorstellen hoe leven in het verleden voelt. Natuurlijk is Archeon daar een perfecte plek voor en ik kan de lezers dan ook verzekeren dat alle keren dat ik daar als middeleeuwer heb rondgelopen ik nogal wat historische sensaties heb gekend. Herbelevingen dus. Zeker als er weinig tot geen publiek was, of als we met een stel andere circa 1300 LG spelers uit heel Europa rond de vuren zaten. Het kon dat behoorlijk intensieve ervaringen opleveren. Waarop je dan weer maanden kon teren.

Wat ik nu echter steeds meer rondom me heen zie als ik ‘historische’ evenementen bezoek zijn pogingen LG en RE te mengen, zonder dat men eigenlijk weet wat men aan het doen is. Dat is zeker niet bevorderlijk voor het ervaren van een herbeleving. Tenminste: niet bij mij. In tegenstelling tot de jaren negentig kun je nu, als je wilt, een complete uitrusting kopen bij diverse traders, zowel op RE-markten als via het Internet. Je geeft gewoon op dat je, ik noem maar wat, een veertiende-eeuwse huurling wil spelen  en de kooplui kunnen je voorzien van wambuis, hozen, pantser, helm en wapens en je kunt mooie dure schoenen bestellen en een passend schild laten beschilderen. Tent erbij, gesmeed driepootje en spit, paar potjies en wat imitatie steengoed en je kunt je aansluiten bij een groep. Nog wat zwaardvecht- of piekexcercitieles en je bent het mannetje.

Daarna kun je waarschijnlijk  wel tamelijk veilig meedoen met de veldslagen die het hele seizoen door in Nederland en aangrenzende gebieden worden gehouden en gezellig na afloop met de collega’s een pint drinken. Niks mis mee. Maar als het LG aspect aan de orde komt, blijkt toch dikwijls dat de kennis van de betreffende persoon behoorlijk te kort schiet als het op vragen van het publiek beantwoorden aankomt. Ik heb dikwijls genoeg op evenementen als Castlefest, Ridderspektakel en Gebroeders Van Limburg Festival, waar ik vanuit mijn achtergrond wel ben gaan kijken, met kromme tenen staan luisteren naar wat zulke mensen te berde brengen. Dat kan natuurlijk niet. Je geeft namelijk valse voorlichting  als je een antwoord niet weet en maar wat verzint (meestal gebaseerd op de clichés die over de middeleeuwen de ronde doen). Het publiek is daar niet mee geholpen, sterker nog: het wordt gestijfd in zijn verouderde denken over de middeleeuwen. In wezen is dit zelfs geschiedvervalsing.

Een voorbeeld is het verhaal van een lid van zo’n huurlingengroep die vertelde dat zwaarden zo duur waren dat ze alleen door de adel gebruikt werden. Niemand vroeg hem daarna waarom hij er, als tamelijk sjofel uitziend soldenier, dan één aan zijn zijde had hangen. En dit is nog maar een tamelijk onschuldig gevalletje: ik heb wel erger gehoord.

Zo moet het dus niet. Ik vrees alleen dat we inmiddels op een hellend vlak zijn beland van groepen die ontstaan zijn omdat ze ergens ‘echte’ RE clubs hebben gezien, ook zoiets willen en zonder veel achtergrondkennis van start gaan met kopen van spullen en eventueel met doe-het-zelf  aanvullingen. In de praktijk blijkt verder dat zelfs het kopen van spullen nog voor behoorlijke  anachronismen kan zorgen. Zeker als de kooplui zelf niet weten in welke periode hun kostuums en wapenrustingen gedragen kunnen worden. Ook het gebruik van kleuren in de stoffen, details in leer- en smeedwerk, diverse perioden aardewerk door elkaar, etc. Om over het gebruik van heraldiek maar te zwijgen. Het kan dan zomaar gebeuren dat een veertiende-eeuwse huurlingenploeg zowel dertiende-eeuwse als vroeg vijftiende-eeuwse soldeniers bevat. Voor een kenner is dat een bijzonder pijnlijk gezicht.

Wat wil ik hiermee zeggen? Verdiep je in de periode die je kiest. Vraag desnoods andere groepen die er langer mee bezig zijn om advies. Ze zullen je graag naar literatuur verwijzen en tips geven waar je het beste terecht kunt voor de juiste uitrusting. Vraag ook altijd kenners op de specialistische gebieden zoals wapenhandeling, voedsel, ambachten, heraldiek, huisraad, etc. om raad. Ze geven het meestal graag. De echte RE of LG speler ziet namelijk graag meer concurrentie, maar dan wel van goede kwaliteit.

Een volgende keer over wat voor naam je je groep moet geven.